Khoảng từ giữa năm 2017 đến nay, cuộc khủng hoảng BOT đường bộ bắt đầu từ BOT Bến Thuỷ (Nghệ An) đã lan rộng khắp cả nước. Nguyên nhân sâu xa được cho là bắt nguồn từ việc các chủ dự án BOT tuỳ tiện đặt trạm thu phí không đúng chổ, giá phí không hợp lý, không minh bạch tài chính, thời gian thu phí cũng như chất lượng dự án “kém” và đặc biệt là vấn đề “chặt” quốc lộ thành nhiều khúc để làm BOT.
Sau khi người dân phản đối, báo chí vào cuộc phản ánh, từ đó đã phơi bày nhiều góc khuất của các dự án BOT. Trong đó nổi lên là vấn đề lợi ích nhóm - thông qua việc chỉ định thầu, các tổng công ty, công ty thực hiện các dự án BOT điều có sự chống lưng hoặc tham gia của các quan chức (các cấp) và từ đó hình thành các nhóm lợi nhóm để trục lợi trên mồ hôi nước mắt của người dân.
Tôi chắc rằng, rất nhiều tài xế đi qua các trạm thu phí BOT mà không biết rỏ trạm này thu phí cho dự án nào. Cứ thu thì nộp. Và trạm thu phí BOT Sông Phan đặt trên Quốc Lộ 1A (Hàm Minh, huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình Thuận) là một ví dụ điển hình.
Cho đến nay, chính quyền tỉnh Bình Thuận vẫn chưa có những thông tin đầy đủ chính thức để người dân biết trạm thu phí Sông Phan được xây dựng chính xác từ năm nào, từng thu phí cho những dự án nào và thu trong thời gian bao lâu.
Theo một số nguồn tin chúng tôi thu thập được, Trạm thu phí Sông Phan có từ năm 1999, thuộc ban quản lý đường bộ 7, thu phí cho dự án nâng cấp quốc lộ 1A năm 1997. Đến năm 2009, trạm này được bàn giao cho Tổng công ty Xây dựng số 1 để thu phí cho dự án cầu Đồng Nai, trạm thu phí Sông Phan cách cầu Đồng Nai 140km (cầu Đồng Nai mới, khởi công xây dựng năm 2008). Giải thích lý do đặt trạm thu phí xa dự án, Cục đường bộ cho rằng, nếu đặt trạm thu phí trong phạm vi dự án ở hai đầu cầu sẽ gây ùn tắc giao thông và mật độ trạm thu phí ở Đồng Nai quá dày, không bảo đảm khoảng cách và đặt trạm ở Bình Thuận cũng để nhanh thu hồi vốn cho nhà đầu tư.
Như vậy, các phương tiện tham gia giao thông trong tỉnh Bình Thuận không đi qua cầu Đồng Nai vẫn phải nộp phí. Đó thực sự là một việc hết sức vô lý. Ấy vậy, chính quyền tỉnh Bình Thuận không lên tiếng phản ứng để bảo vệ quyền lợi người dân trong tỉnh. Được biết, mỗi tháng Trạm thu phí Sông Phan nộp thuế VAT cho Cục Thuế Bình Thuận 2%, trong khi đó lại nộp cho Cục Thuế Đồng Nai 8%. Lý do là chủ đầu tư BOT có trụ sở chính tại Đồng Nai còn Trạm thu phí Sông Phan chỉ là một chi nhánh phát sinh vãng lai trên địa bàn Bình Thuận.
Sau hơn 4 năm thu phí, trạm thu phí Sông Phan chấm dứt không thu phí cho cầu Đồng Nai nữa (từ 1/1/2009 đến 1/7/2014). Mặc dù có quyết định ngưng nhưng trạm này vẫn thu phí kéo dài thêm mấy tháng. Đến ngày 1/12/2014 trạm thu phí Sông Phan lại được chuyển giao cho Tổng công ty 319 Bộ Quốc phòng dùng để thu phí cho dự án cải tạo nền, mặt đường Quốc lộ 1A, đoạn Phan Thiết – Đồng Nai dài 113,7 km (đoạn qua Bình Thuận dài 70 km) với kinh phí hơn 2.000 tỷ. Thời gian thu phí dự tính dưới 25 năm.
Còn một vấn đề nữa cũng cần nói rỏ, dự án cải tạo nền, mặt đường Quốc lộ 1A, đoạn Phan Thiết – Đồng Nai dài 113,7 km, trong đó đoạn qua Bình Thuận dài 70 km, cải tạo những đoạn nào mà thu phí lớn như vậy ? Đường còn đó tôi không nói sai. Cả tuyến đường 70 km trên chỉ thấy cải tạo mở rộng một đoạn chừng 20 km (từ Phan Thiết chưa đến trạm thu phí Sông Phan) còn từ trạm thu phí về phía Đồng Nai chỉ là chắp vá, sữa chữa một số đoạn chứ không mở rộng. Do đoạn đường này không được mở rộng nên không có dãi phân cách, vì vậy tai nạn giao thông xảy ra thường xuyên, có nhiều vụ rất thảm khốc, như vụ tai nạn ngày 20/5/2016 giữa ba xe ôtô đâm nhau bốc cháy làm 13 người chết. Chính vì vậy đây được mệnh danh là “cung đường tử thần”.
Như vậy, tính đến nay trạm thu phí Sông Phan đã có lịch sử gần 20 năm, ban đầu là thu phí cho dự án nâng cấp quốc lộ 1A (1999 - 2008), sau đó thu phí cho dự án cầu Đồng Nai (2009 -2013) và từ 2014 đến nay là thu phí cho dự án cải tạo Quốc Lộ 1A.
Hiện tại, tổng lưu lượng xe qua trạm thu phí Sông Phan gần 12.000 lượt/ngày, với mức phí hiện tại (30.000 đồng, 50.000 đồng, 75.000 đồng, 120.000 đồng và 180.000 đồng). Làm phép tính đơn giản, nếu tính trung bình mức giá 70.000đ x 12.000 lượt/ngày x 365 ngày = 306.600.000.000 đồng. Như vậy tổng kinh phí dự án 2.000 tỷ đồng thì chỉ cần thu khoảng hơn 6 năm là đủ vốn. Đó là chưa tính lưu lượng xe tăng lên hàng năm rất nhanh. Lấy ví dụ như trạm thu phí Tào Xuyên (Thanh Hoá) dự kiến thu phí hoàn vốn 27 năm 8 tháng, thời gian thu phí tạo lợi nhuận là 3 năm nhưng chỉ mới 8 năm đã đủ vốn và có lãi. Trạm này đã đóng cửa.
Qua những thông tin và số liệu trên chúng ta thấy, rỏ ràng ở đây có sự “lập lờ đánh lận con đen” để thu tiền dân. Đúng là phi lý, vô lý đến không ngờ. Cứ cho là việc thu phí cho dự án cầu Đồng Nai là chia sẽ trách nhiệm đi, nhưng còn việc thu phí cải tạo quốc lộ 1A thì sao? Việc này cần phải làm rỏ. Năm 1997 cải tạo Quốc lộ 1A đã thu phí, đến nay cải tạo lại tiếp tực thu phí và đường thì đang trong giai đoạn thu phí nhưng đã xuống cấp http://vov.vn/kinh-te/quoc-lo-1-doan-binh-thuandong-nai-chua-khac-phuc-xong-sut-lun-512628.vov. Trong khi ở nước ngoài người ta làm đường đi 50 năm chưa hỏng, ở mình chỉ vài năm đã xuống cấp, tại sao ?
Xin hỏi, trong tương lai nếu nâng cấp lại tiếp có thu phí nữa hay không ? Bộ Giao thông vận tải và cả chính quyền tỉnh Bình Thuận hãy trả lời dân cho dân biết. Không thể bắt người dân è cổ đóng phí trên một con đường hết năm này qua năm khác, thập kỷ này qua thập kỷ khác, thế hệ này qua thế hệ khác được.
Để xoa dịu sự bất bình của người dân, mới đây UBND tỉnh Bình Thuận đã đề nghị Bộ Giao thông Vận tải xem xét giảm giá cho các chủ phương tiện là người dân địa phương sống gần hai trạm thu phí. Nhưng vấn đề không phải là giảm giá cước hay miễn giảm phí cho người dân ở khu vực gần trạm thu phí mà là phải làm rỏ những mập mờ trên. Dân chúng tôi sẳn sàng đóng phí nhưng phải rỏ ràng, minh bạch, công khai, đúng mức. Và quan trọng hơn nữa chất lượng đường xá phải bảo đảm.
Cũng nói thêm, chính quyền địa phương, cụ thể là lực lượng Công an không được đứng về phía chủ đầu tư BOT để đàn áp người dân dù bất kỳ hình thức nào (bắt bớ, triệu tập, uy hiếp tinh thần hay giả dạng côn đồ tấn công). Đây là giao dịch giữa người dân và doanh nghiệp “thuận mua vừa bán”, trả tiền cho dịch vụ nếu nó hợp lý, không phải là chống đối chính quyền. Vậy nên, nếu chính quyền can thiệp bằng bạo lực sẽ dẫn đến xung đột với người dân, khi đó hậu quả sẽ khó lường.
Chính phủ muốn giải quyết vấn đề BOT tận gốc chỉ đơn giản là trả BOT về đúng với bản chất và vị trí của nó, nếu không tình hình sẽ còn căng thẳng, kéo dài và phức tạp - BOT là đầu tư đường mới để người dân có thêm sự lựa chọn chứ không phải là làm lại đường cũ, chắp vá rồi thu phí để móc túi người đi đường. Và việc nâng cấp, sửa chữa, mở rộng các tuyến đường quốc lộ phải được đầu tư bằng tiền ngân sách và quỹ bảo trì đường bộ chứ không phải là chặt khúc để làm BOT ép người dân vào thế không có lựa chọn.
nguồn: https://www.danluan.org/tin-tuc/20180116/tram-thu-phi-bot-song-phan-lap-lo-danh-lan-con-den-voi-dan